योगेश शिरसाट, प्रतिनिधी
Ravana Mahapuja in Sangola : असं म्हणतात विजयादशमी म्हणजे सत्याचा असत्यावर विजय. याच दिवशी रामाने रावणाचा शेवट करून सत्यावर विजय मिळवला. विजयादशमी हा दिवस भारत देशात रावणरुपी पुतळ्याच दहन करून साजरा केला जातो. पण अकोला जिल्ह्यातलं एक गाव याला अपवाद आहे. अकोल्यातील सांगोळा (Akola News) असं एक गाव आहे. जिथं याच दिवसाला रावणाची पूजा केली जाते. संपूर्ण गाव या दिवशी रावणाची पूजा करायला एकत्र येत. आरती करण्यात येते. हार घालून विधिवत पूजा केली जाते.
महाराष्ट्रातील अकोला जिल्ह्यातील सांगोळा गाव. अकोला शहरापासून जवळपास 45 किलोमीटर अंतरावर हे गाव आहे. हजार दीड हजार लोकसंख्या असणारं सांगोळा गाव रावणाचं गाव म्हणून ओळखलं जातं. गावामध्ये प्रवेश केल्याबरोबर डाव्या बाजूला ओट्याच्या चौथाऱ्यावर काळ्या पाषाणाची भव्य मूर्ती दृष्टीस पडते. तीच दशमुखी रावणाची मूर्ती. जवळपास 300 वर्षांपूर्वी याठिकाणी रावणाच्या मूर्तीची स्थापना करण्यात आली आहे. या मूर्तीला दहा तोंडं आहेत. दहाही तोंडाच्या मस्तकावर मुकुट आहेत. हातामध्ये तलवार आहे. मूर्तीच्या इतर भुजांमध्ये आणखी शस्त्रं आहेत. मूर्ती युद्ध पेहरावात आहे. नेमकी रावणाची मूर्ती याठिकाणी कशी आली याची इतिहासामध्ये नोंद नाही. पण मूर्ती इथपर्यंत कशी आली याविषयी वेगवेगळ्या आख्यायिका आहेत.
काय आहे आख्यायिका?
या गावात रावणाची पूजा होण्यामागे एक कथा सांगितली जाते. सांगोळा गावातील ग्रामदैवतेसमोर झाडाची दगडी मूर्ती तयार करण्यास प्रतिष्ठित नागरिकांनी शिल्पकाराला सांगितलं होतं. मुर्तीकाराने मूर्ती घडवली. पण शिल्पकाराकडून 10 तोंडी रावणाची प्रतिकृती तयार झाली. सांगितल्याप्रमाणे मूर्ती तयार झाली नसल्याने गावकरी शिल्पकारावर नाराज झाले. बैलगाडीवर मूर्तीला घेऊन ते गावामध्ये आले. गावाची हद्द सुरु होताच बैल थांबले. कुठल्याच परिस्थितीत बैल गावामध्ये प्रवेश करत नव्हते. शेवटी गावकऱ्यांना गावाच्या वेशीवरच नारळ फोडून मूर्तीची स्थापना करावी लागली. गावात हनुमानाचं मंदिर असल्याने ही मूर्ती गावात गेली नसावी, अशी गावकाऱ्यांकडून मूर्तीची आख्यायिका सांगितली जाते. दहा तोंडी रावण पाषाणातील मूर्तीच गावातीलच एक पुजारी दररोज पूजा करतो. पण दसऱ्याला संपूर्ण गाव रावणाची पूजा करायला एकत्र येतात.
महादेवाची पूजा करणारा रावण हा दृष्ट प्रवृत्तीचा नव्हता असं गावकऱ्यांचं मत आहे. पूर्वापार चालत आलेली आणि पूर्वजांनी सांगितल्याप्रमाणे आजही या गावात रावणाची पूजा केली जाते. ही परंपरा निरंतर सुरूच राहील असा विश्वास गावकऱ्यांना आहे. 'राम' आणि 'रावण' या दोन विचार धारांमध्ये अडकून सांगोळा या गावातील रावणाचं मंदिर येथे बनू शकलं नाही. मात्र गावकऱ्यांना आलेल्या अनुभवाने येथे सभामंडप तयार करण्याचा मानस गावकऱ्यांचा आहे. रावण चांगला होता किंवा वाईट हे पुराणचं सांगू शकतं. मात्र अकोल्याच्या सांगोळा गावकऱ्यांची रावणाप्रतीची ही श्रद्धा रावणाबद्दल विचार करायला भाग पाडते.
