Healthy Diet: एका दिवसात किती शेंगदाणे खावे? कुणी अजिबात खाऊ नये? फायदे, तोटे आणि 17 प्रश्नांची उत्तरं (FAQ)

How Many Peanuts Per Day is Healthy: 'गरिबांचा बदाम' (Poor Man's Almond) म्हणून ओळखले जाणारे शेंगदाणे हिवाळ्याची खास ओळख आहेत. हिवाळ्यात उन्हात बसून शेंगदाणे (Peanuts) खाण्याचा आनंद काही औरच असतो. पण, ही चविष्ट शेंग केवळ एक स्नॅक नाही, तर पोषक तत्वांचा खजिना आहे. प्रथिने (Protein), हेल्दी फॅट्स आणि जीवनसत्त्वे (Vitamins) यांनी परिपूर्ण असल्याने ते आरोग्यासाठी अत्यंत गुणकारी ठरतात.

पण, कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक वाईट असतो, त्याचप्रमाणे शेंगदाणे खाताना प्रमाण राखणे आवश्यक आहे. तुम्ही एका दिवसात किती शेंगदाणे खाऊ शकता? ते खाण्याचे नेमके फायदे आणि तोटे काय आहेत? आणि कोणत्या लोकांनी ते अजिबात खाऊ नये?

शेंगदाणे खाण्याचे फायदे | Benefits of Eating Peanuts

शेंगदाण्यामध्ये अनेक महत्त्वाचे पोषक घटक (Nutrients) आहेत, ज्यामुळे त्याला 'गरिबांचा बदाम' म्हटले जाते. त्याचे प्रमुख फायदे खालीलप्रमाणे आहेत:

प्रोटीनचा उत्तम स्रोत (Good Source of Protein): शेंगदाण्यामध्ये अंदाजे 25-30 टक्के प्रथिने (Protein) असतात, जे स्नायूंच्या (Muscles) वाढीसाठी आणि शरीराच्या दुरुस्तीसाठी आवश्यक आहेत.

आरोग्यदायी फॅट्स (Healthy Fats): यामध्ये मोनोअनसॅचुरेटेड आणि पॉलीअनसॅचुरेटेड फॅट्स (Monounsaturated and Polyunsaturated Fats) असतात, जे हृदयाच्या आरोग्यासाठी (Heart Health) अत्यंत फायदेशीर ठरतात.

फायबरने समृद्ध (Rich in Fiber): शेंगदाण्यामध्ये भरपूर प्रमाणात फायबर (Fiber) असल्याने ते पचनक्रिया (Digestion) सुधारते, बद्धकोष्ठतेपासून (Constipation) आराम देते आणि पोट साफ ठेवण्यास मदत करते.

जीवनसत्त्वे आणि खनिजे (Vitamins and Minerals): यामध्ये व्हिटॅमिन ई (Vitamin E), बी6, फोलेट (Folate), मॅग्नेशियम (Magnesium), फॉस्फरस (Phosphorus) आणि झिंक (Zinc) यांसारखी आवश्यक पोषक तत्त्वे असतात.

अँटीऑक्सिडंट्स (Antioxidants): शेंगदाण्यामध्ये 'रेस्वेराट्रॉल' (Resveratrol) नावाचे अँटीऑक्सिडंट असते, जे कॅन्सर (Cancer) आणि हृदयाच्या आजारांपासून (Heart Diseases) संरक्षण करण्यास मदत करू शकते.

( नक्की वाचा : Kaju Katli: तुमच्या काजू कतलीवरचा चांदीचा वर्ख शाकाहारी आहे की मांसाहारी? संभ्रम दूर करण्यासाठी लगेच करा क्लिक )
 

शेंगदाणे खाण्याचे तोटे | Side Effects of Eating Peanuts

शेंगदाण्याचे अनेक फायदे असले तरी, त्याचे सेवन करताना काळजी घेणे आवश्यक आहे. जास्त प्रमाणात खाल्ल्यास खालील तोटे होऊ शकतात:

अतिसेवनाने वजन वाढू शकते (Weight Gain from Overeating): शेंगदाण्यामध्ये कॅलरीचे (Calorie) प्रमाण जास्त असते. जर तुम्ही जास्त प्रमाणात शेंगदाणे खाल्ले आणि पुरेसा शारीरिक व्यायाम (Physical Activity) केला नाही, तर वजन वाढू शकते.

ॲलर्जीचा धोका (Allergy Risk): काही लोकांना शेंगदाण्याची गंभीर ॲलर्जी (Allergy) असू शकते, ज्यामुळे त्वचेवर पुरळ (Skin Rash), सूज (Swelling) किंवा श्वास घेण्यास त्रास (Difficulty in Breathing) होऊ शकतो.

पोटाचे विकार (Stomach Problems): जर तुम्ही शेंगदाणे खूप जास्त प्रमाणात खाल्ले, तर गॅस (Gas), पोटदुखी (Cramps) किंवा बद्धकोष्ठता (Constipation) अशा समस्या उद्भवू शकतात.

उच्च रक्तदाब आणि किडनीच्या रुग्णांसाठी खबरदारी (Caution for BP and Kidney Patients): खारवलेले (Namkeen) शेंगदाणे खाल्ल्यास सोडियमचे (Sodium) प्रमाण वाढते, जे उच्च रक्तदाब (High BP) किंवा किडनीच्या (Kidney) गंभीर रुग्णांसाठी हानिकारक ठरू शकते.

( नक्की वाचा : November 2025 Festivals: नोव्हेंबरमध्ये सण-उत्सवांचा धमाका; देव दिवाळी, तुळशी विवाह कधी? लगेच चेक करा )
 

एका दिवसात किती शेंगदाणे खाऊ शकता? | How many peanuts can be eaten in a day?

एका सामान्य निरोगी व्यक्तीने एका दिवसात सुमारे 50 ग्रॅम (साधारण 1 ते 1.5 मूठभर) शेंगदाणे खाणे योग्य आहे.

तुम्ही वजन कमी करण्याच्या प्रयत्नात (Weight Loss) असाल, तर शेंगदाण्याचे प्रमाण 30 ग्रॅम पर्यंत मर्यादित ठेवावे.

डीप फ्राय (Deep Fried) केलेल्या किंवा खारवलेल्या शेंगदाण्याऐवजी भाजलेले (Roasted) किंवा उकडलेले (Boiled) शेंगदाणे खाणे अधिक चांगले आणि आरोग्यदायी असते.

कोणी शेंगदाणे खाणे टाळावे? | Who should not eat peanuts?

काही विशिष्ट आरोग्य समस्या असलेल्या व्यक्तींनी शेंगदाणे खाणे टाळावे किंवा डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा

ज्यांना शेंगदाण्याची ॲलर्जी (Peanut Allergy) आहे.

किडनी (Kidney) किंवा लिव्हरचे (Liver) गंभीर आजार असलेले लोक.

ब्लड थिनर (Blood Thinner) औषधे घेणारे लोक (कारण शेंगदाण्यामध्ये व्हिटॅमिन ई असते).

गंभीर ॲसिडिटी (Acidity) किंवा गॅसचा (Gas) त्रास असलेले लोक.

17 महत्त्वाचे प्रश्न आणि उत्तरे (FAQs) | Answers to common questions about peanuts

1. शेंगदाणे वजन वाढवतात का? | Do peanuts increase weight? 

होय, शेंगदाण्यामध्ये कॅलरी (Calories) आणि फॅट्सचे (Fats) प्रमाण जास्त असते. जर ते गरजेपेक्षा जास्त खाल्ले गेले आणि शारीरिक हालचाल (Physical Activity) नसेल, तर वजन वाढू शकते. परंतु, मर्यादित प्रमाणात खाल्ल्यास ते एक आरोग्यदायी स्नॅक (Healthy Snack) म्हणून काम करतात.

2. मधुमेह (Diabetes) असलेले लोक शेंगदाणे खाऊ शकतात का? | Can diabetics eat peanuts? 

होय, पण मर्यादित प्रमाणात आणि मीठ नसलेले शेंगदाणे खाणे अधिक चांगले आहे. शेंगदाण्याचा ग्लायसेमिक इंडेक्स (Low Glycemic Index) कमी असतो, ज्यामुळे रक्तातील साखर (Blood Sugar) हळूहळू वाढते. तरीही, डॉक्टरांचा सल्ला घेणे केव्हाही उत्तम.

3.  मुलांना शेंगदाणे देणे सुरक्षित आहे का? | Is it safe to give peanuts to babies? 

होय, पण 3 वर्षांपेक्षा जास्त वय असलेल्या मुलांनाच द्यावे आणि त्यांना ॲलर्जी नाही याची खात्री करून घ्यावी. लहान मुलांमध्ये शेंगदाण्यामुळे श्वास गुदमरण्याचा (Choking Hazard) धोका असू शकतो.

4.  शेंगदाणे रात्री खाऊ शकतो का? | Can we eat peanuts at night? 

होय, पण फक्त हलक्या प्रमाणात. रात्रीच्या वेळी जड अन्न पचायला (Digest) कठीण असते, त्यामुळे शेंगदाणे स्नॅक म्हणून कमी प्रमाणातच घ्या.

5. शेंगदाणे त्वचेसाठी (Skin) फायदेशीर आहेत का? | Are peanuts beneficial for the skin? 

होय, शेंगदाण्यामध्ये व्हिटॅमिन ई (Vitamin E) आणि अँटीऑक्सिडंट्स (Antioxidants) असतात, जे त्वचा निरोगी (Healthy), चमकदार (Glowing) ठेवण्यास आणि वाढत्या वयाच्या लक्षणांपासून (Aging) वाचवण्यास मदत करतात.

6. शेंगदाणे केसांसाठी (Hair) चांगले आहेत का? | Are peanuts good for hair? 

होय, शेंगदाण्यामध्ये बायोटिन (Biotin), प्रथिने (Protein) आणि हेल्दी फॅट्स (Healthy Fats) असतात जे केसांची वाढ (Growth) आणि मजबूती (Strength) वाढवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात.

7. शेंगदाणे उष्ण (गरम) असतात का? | Are peanuts hot? 

होय, आयुर्वेदानुसार (Ayurveda) शेंगदाणे शरीरात उष्णता (Heat) निर्माण करतात. म्हणूनच हिवाळ्यामध्ये (Winter) त्यांचे सेवन जास्त केले जाते.

8.  शेंगदाण्यामुळे बद्धकोष्ठता (Constipation) होते का? | Do peanuts cause constipation? 

 जास्त प्रमाणात शेंगदाणे खाल्ले आणि पाणी कमी प्रमाणात प्यायले गेले, तर बद्धकोष्ठता होऊ शकते. फायबरचे (Fiber) प्रमाण चांगले असले तरी, संतुलन (Balance) राखणे महत्त्वाचे आहे.

9. शेंगदाणे दुधासोबत (Milk) खाऊ शकतो का? | Can we eat peanuts with milk? 

होय, परंतु दोन्ही घटक पचायला जड (Heavy) असतात. जर तुमची पचनशक्ती (Digestion) कमजोर असेल, तर एकत्र खाल्ल्याने गॅस किंवा अपचन (Indigestion) होऊ शकते. दोन्ही गोष्टी वेगवेगळ्या वेळी घेणे चांगले.

10. शेंगदाण्याची ॲलर्जी (Allergy) कशी ओळखायची? | How to recognize peanut allergy? 

ॲलर्जीच्या लक्षणांमध्ये त्वचेवर पुरळ, खाज (Itching), ओठ किंवा चेहऱ्यावर सूज (Swelling), श्वास घेण्यास त्रास किंवा उलटी (Vomiting) यांचा समावेश असू शकतो. अशी लक्षणे दिसल्यास तातडीनं डॉक्टरांशी संपर्क साधा.

11.  शेंगदाणे भिजवून (Soaked) खावेत का? | Should peanuts be soaked and eaten? 

होय, भिजवून खाल्ल्याने पचन (Digestion) सोपे होते आणि 'फायटिक ॲसिड' (Phytic Acid) सारख्या अँटी-न्यूट्रिएंट्सचे (Anti-Nutrients) प्रमाण कमी होते, ज्यामुळे पोषक तत्वांचे शोषण (Absorption) अधिक चांगले होते.

12. शेंगदाणे आणि गूळ (Jaggery) एकत्र खाणे फायदेशीर आहे का? | Is it beneficial to eat peanuts and jaggery together? 

होय, हे मिश्रण लोह (Iron), ऊर्जा (Energy) आणि उष्णता देणारे (Heat Generating) असते. हिवाळ्यामध्ये (Winter) शरीराला उष्ण ठेवण्यासाठी हे एक पारंपारिक स्नॅक (Traditional Snack) मानले जाते.

13. शेंगदाण्यामुळे कोलेस्ट्रॉल (Cholesterol) वाढतात का? | Do peanuts increase cholesterol? 

नाही, शेंगदाण्यामध्ये चांगले फॅट्स (Good Fats) असतात जे 'एलडीएल' (LDL - Bad Cholesterol) कमी करण्यास आणि 'एचडीएल' (HDL - Good Cholesterol) वाढविण्यात मदत करतात.

14.  गरोदरपणात (Pregnancy) शेंगदाणे खावे का? | Can peanuts be eaten during pregnancy? 

होय, जर महिलेला शेंगदाण्याची ॲलर्जी नसेल, तर ते प्रोटीन (Protein) आणि फॉलिक ॲसिडचा (Folic Acid) चांगला स्रोत आहे. परंतु, डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच सेवन करा.

15.  शेंगदाण्यामुळे पिंपल्स (Pimples) येतात का? | Do peanuts cause pimples? 

तेलकट त्वचा (Oily Skin) असलेल्या लोकांना जास्त शेंगदाणे खाल्ल्यास पिंपल्स येऊ शकतात, कारण त्यात फॅट्स (Fats) असतात जे काही लोकांच्या त्वचेवर परिणाम करतात.

16.  व्यायामानंतर (Exercise) शेंगदाणे खाऊ शकतो? | Can I eat peanuts after exercise? 

होय, शेंगदाण्यामध्ये प्रथिने (Protein) आणि हेल्दी फॅट्स (Healthy Fats) असतात, जे स्नायूंच्या पुनर्प्राप्तीसाठी (Muscle Recovery) आणि ऊर्जेसाठी (Energy) फायदेशीर आहेत. वर्कआऊटनंतर (Workout) एक मूठभर शेंगदाणे हा चांगला स्नॅक असू शकतो.

17. पीनट बटर (Peanut Butter) शेंगदाण्याइतकेच फायदेशीर आहे? | Is peanut butter as beneficial as peanuts? 

होय, जर पीनट बटरमध्ये साखर (Sugar), मीठ (Salt) आणि प्रिझर्व्हेटिव्ह्ज (Preservatives) कमी असतील. नैसर्गिक पीनट बटर शेंगदाण्याइतकेच पोषक (Nutritious) असते आणि ब्रेड (Bread) किंवा स्मूदीमध्ये (Smoothie) वापरले जाऊ शकते.

( स्पष्टीकरण - ही बातमी सामान्य ज्ञानावर आधारित आहे. याचे अनुकरण करण्यापूर्वी संबंधित विषयातील तज्ज्ञांचा तसंच तुमच्या डॉक्टरचा सल्ला घ्या. NDTV नेटवर्क यामधील कोणत्याही दाव्याची पृष्टी करत नाही तसंच परिणांमाना जबाबदार नाही.)