धारावीची सुपर समर्था! विलक्षण बुद्धीमत्ता पाहून भले-भले पडले चाट

दिव्या तलवार

समर्थाचा जन्म 2021 मध्ये झाला होता. ती अवघ्या तीन वर्षांची असताना तिने तिच्या घरी एनडीटीव्हीचे स्वागत केले. तिला पहिल्यांदा पाहणारा कोणीही थक्क होईल. इतक्या कमी वयात समर्था जगातील सर्व खंड, बहुतेक देश आणि जगातील प्रमुख नेत्यांची नावे सांगू शकते. समर्थाला भूगोल, इतिहास आणि विज्ञानासोबतच प्रत्येक गोष्टीबद्दल जाणून घेण्याची तीव्र इच्छा आहे.

('NDTV मराठी' चं अधिकृत व्हॉट्सअ‍ॅप चॅनल जॉईन करा )
 

तिची आई महालक्ष्मी आम्हाला सांगतात की समर्था एका वेळी सामान्य ज्ञानाच्या जवळपास 150 प्रश्नांची अचूक उत्तरे देऊ शकते. याच अद्वितीय प्रतिभेमुळे तिला 2024 मध्ये 'महाराष्ट्र रत्न' पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. समर्था धारावीची आहे, जी भारतातील सर्वात मोठी झोपडपट्टी आहे, याचा महालक्ष्मीला खूप अभिमान आहे. धारावीतील अनेक यशस्वी तरुणांमध्ये ती सर्वात लहान आहे.

समर्थाच्या आई महालक्ष्मीला तिच्या या विशेष क्षमतांबद्दल कसे कळले, ते जाणून घेऊया.

या प्रश्नावर त्या म्हणतात, ''मी एक शिक्षिका आहे. मी धारावी आणि माहीममधील कोचिंग क्लासेसमध्ये शिकवते. समर्था जेव्हा फक्त तीन महिन्यांची होती, तेव्हापासून मी तिला माझ्यासोबत या कोचिंग क्लासेसमध्ये घेऊन जात होते. मला फक्त ती माझ्यासोबत असावी असे वाटत होते. ती माझ्या विद्यार्थ्यांला शिकवत असलेल्या गोष्टी शिकेल, असा माझा कोणताही हेतू नव्हता. पण ती खूप जिज्ञासू होती!''

महालक्ष्मीने आम्हाला सांगितले, "मला तिची प्रतिभा दिसत होती, पण मला वाटले की ती काय करू शकते हे जाणून घेण्यासाठी तिला आणखी वेळ द्यायला हवा. पण समर्था आम्हाला दररोज आश्चर्यचकित करत होती, ती लवकरच केंद्रीय मंत्री आणि प्रमुख खेळाडूंची नावे घेऊ लागली."

सामान्य ज्ञानाच्या प्रश्नांची उत्तरे देत असलेल्या समर्थाचा एक व्हिडिओ रेकॉर्ड करून महालक्ष्मीने हैदराबादमधील त्यांच्या एका मित्राला पाठवला. त्या मित्राने सल्ला दिला की, 'तुम्ही अशा संस्थांशी संपर्क साधा, ज्या प्रतिभाशाली मुलांची चाचणी घेऊन त्यांचे मूल्यांकन करतात.'

( नक्की वाचा : Dharavi News : धारावीकरांच्या जीवाशी खेळ, IMA च्या माजी अध्यक्षांचा गौप्यस्फोट! उपायही सांगितला )
 

महालक्ष्मी आठवण करून सांगतात, ''समर्थाची जेव्हा पहिली ऑनलाइन चाचणी झाली, तेव्हा ती नीट बसूही शकत नव्हती. तरीही तिने तिला विचारलेल्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे दिली.''

त्या म्हणतात, ''त्यानंतर, त्या लहान मुलीने कोणतीही कसर सोडली नाही. प्रोफाइल ऑफ इंटरनॅशनल टॅलेंट अँड इंटेलेक्चुअल्स (पीआयआयआय) नावाच्या एका संस्थेने महालक्ष्मी यांच्याशी संपर्क साधला. या संस्थेने समर्थाला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळवण्याचा सल्ला दिला. समर्था जेव्हा फक्त 19 महिन्यांची होती, तेव्हा धारावीच्या या प्रतिभाशाली मुलीने अवघ्या पाच मिनिटांत सामान्य ज्ञानाच्या 54 प्रश्नांची उत्तरे दिली होती!''

( Dharavi News : धारावीकरांचे 'व्हिजन' क्लिअर, सर्वात भव्य मोफत शिबिरातून सुमारे 3 हजार स्थानिकांच्या दृष्टिदोषाचं निवारण )
 

महालक्ष्मीला अडचण ही आहे की धारावीचा टॅग समर्थासाठी त्रासदायक का असावा, हे त्यांना समजत नाही.

त्या म्हणतात, ''मला माहीत आहे की माझी मुलगी खूप हुशार आहे. इतर कोणत्याही आईप्रमाणेच मलाही माझ्या मुलीला सर्वोत्तम शाळेत पाठवायचे आहे. पण दुःखाची गोष्ट म्हणजे, कदाचित मला तिला बीएमसीच्या शाळेतच पाठवावे लागेल. कारण ती धारावीत राहते आणि कोणतीही चांगली शाळा या भागातील मुलाला आपल्या येथे ठेवू इच्छित नाही. शाळेच्या बससुद्धा आमच्या भागात येत नाहीत.''

महालक्ष्मीचा असा विश्वास आहे की समर्थासारख्या असामान्य शिकण्याची क्षमता असलेल्या मुलांसाठी आर्थिक मदत असायला हवी. एक पालक म्हणून त्यांची कमाई मुंबईतील मोठ्या खासगी शाळांची मोठी फी भरण्यासाठी पुरेशी नाही.

त्या म्हणतात, ''जे मुले निम्म्याहून कमी हुशार असतात, ते सर्वोत्तम शाळांमध्ये जातात कारण त्यांच्या पालकांकडे चांगले बँक बॅलन्स असते, पण माझे खूप हुशार मूल यासाठी त्रासले जात आहे कारण माझे बँक स्टेटमेंट चांगले दिसत नाही. मुलाची प्रतिभा महत्त्वाची आहे, पालकांचे पैसे किंवा ते कुठे राहतात हे नाही.''

महालक्ष्मीला वाटते की समर्था आणि त्यांच्या कोचिंग सेंटरमध्ये शिकणाऱ्या मुलांनीही त्यांच्या आयुष्यात त्यांच्या पालकांपेक्षा जास्त यश मिळवावे. स्वतःच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी कठोर संघर्ष केल्यानंतरही महालक्ष्मी सांगतात की त्या अनेक गरीब मुलांना मोफत शिकवतात. पण त्यांचा असा विश्वास आहे की अशा मदतीला संस्थात्मक स्वरूप देऊन अंमलात आणायला हवे.

त्या म्हणतात, ''मी काही विद्यार्थ्यांना मोफत शिकवते, कारण मला समाजात काही बदल घडवायचा आहे, जिथे शिक्षण फक्त श्रीमंतांसाठी नसेल. जर गरिबांना शिक्षित केले गेले, तर तेही चांगले जीवन जगू शकतील. शिक्षणाला व्यवसायाच्या दृष्टिकोनातून पाहता कामा नये.''

झोपडपट्टीशी जोडलेला कलंक आणि संसाधनांची कमतरता यामुळे अडकलेल्या अनेक मुलांना आपण दर्जेदार शिक्षणापासून वंचित ठेवत आहोत. महालक्ष्मीला आशा आहे की झोपडपट्ट्यांच्या पुनर्विकासामुळे समस्येचा किमान काही भाग तरी सुटेल. त्या म्हणतात, ''मला आशा आहे की पुनर्विकासानंतर लोक धारावी आणि धारावीतील लोकांना वेगळ्या दृष्टिकोनातून पाहतील. मला आशा आहे की त्यानंतर शाळा आमच्या मुलांना वेगळ्या दृष्टिकोनातून पाहतील आणि आमच्या मुलांना प्रवेश मिळणे सोपे होईल.''

समर्था एक खूप खेळकर मुलगी आहे. तिला तिच्या प्रतिभेची जाणीव नाही, तिची आई एक भावनिक आदर्शवादी आहे. त्या म्हणतात, ''मला नको आहे की समर्था फक्त आणखी एक डॉक्टर किंवा इंजिनियर बनो. मला वाटते की तिने समाजाला मदत करावी, लोकांच्या विचारांना बदलावे की आपण आपली जात, वर्ग किंवा धर्मावरून नाही, तर आपल्या विचारांवरून ओळखले जातो.''

साक्षरतेचा शोध घेणारे बहुतेक अभ्यास शहरी आणि ग्रामीण भारतातील व्यापक तुलना करतात. यात भारतातील शहरी गरिबांमध्ये साक्षरता खूप कमी आहे याकडे दुर्लक्ष केले जाते. यापैकी बहुतेक शहराच्या झोपडपट्ट्यांमध्ये राहतात. याचे कारण स्पष्ट आहे, शाळांपर्यंत पोहोचण्याची कमतरता, अगदी सरकारी शाळांपर्यंतही. याशिवाय मुलांना शाळेत पाठवण्यासाठी संसाधनांचीही कमतरता आहे. महालक्ष्मीचेही काहीसे असेच विचार आहेत.

कोणतीही व्यक्ती एका आईची तिच्या प्रतिभाशाली मुलीच्या भविष्याबद्दलची भीती सहजपणे समजू शकते, फक्त यासाठी की ती एका शहरी भारतीय झोपडपट्टीत मोठी झाली आहे.

समर्थाची कहाणी भारतातील शहरी झोपडपट्ट्यांच्या तातडीच्या गरजेबद्दल सांगते. मुंबईच्या जवळपास निम्मी लोकसंख्या झोपडपट्ट्यांमध्ये राहते. या झोपडपट्ट्या शहराच्या निवासी क्षेत्राच्या जेमतेम आठ टक्के भाग व्यापतात. येथे योग्य आरोग्य, स्वच्छता आणि शिक्षणाच्या मूलभूत सुविधांपर्यंत पोहोच खूप कमी आहे. अनौपचारिकपणे बोलायचे झाल्यास, ते दुय्यम दर्जाच्या नागरिकांसारखे जीवन जगतात.

जर आपल्याला भारतातील झोपडपट्ट्यांमध्ये राहणाऱ्या लोकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी केवळ दिखाऊ गोष्टी करायच्या नसतील, तर झोपडपट्ट्यांचा पुनर्विकास हा शहरी नियोजनाबद्दलच्या भारताच्या दृष्टिकोनाचा एक मोठा भाग असावा. त्यानंतरच आपण समर्था आणि तिची आई महालक्ष्मी यांच्यासारख्या लोकांचे समर्थान करू शकतो, जी आपल्या मुलीला दर्जेदार शिक्षण आणि चांगले जीवन जगण्याची संधी मिळवून देण्यासाठी अडचणींशी लढत आहे, ज्याची ती हक्कदार आहे.

शेवटी महालक्ष्मी म्हणतात, "माझ्या समर्थासारखी मुलगी मिळाल्यावर कोणतीही शाळा स्वतःला भाग्यवान मानेल. पण तिला आणि तिच्यासारख्या इतर मुलांना केवळ पत्त्यामुळे संधी गमावू नये लागतील. माझा विश्वास आहे की माझी मुलगी जादू आहे आणि देव खूप दयाळू आहेत, म्हणून ती जे काही करेल, त्यात नक्कीच चमकेल!"