डॉ. पवन चौरसिया
Bihar Assembly Election Results 2025: बिहारच्या राजकारणातील सर्वात मोठा आणि न उलगडलेला प्रश्न म्हणजे, जवळपास गेली दोन दशके मुख्यमंत्री नितीशकुमार यांना सत्तेच्या केंद्रस्थानातून कुणीही का हटवू शकलं नाही? बिहार विधानसभा निवडणुकीच्या निकालांनी पुन्हा एकदा हेच सिद्ध केले आहे. बिहारमध्ये एनडीएची त्सुनामी आलीय. विरोधी महागठबंधन या लाटेत वाहून गेला आहे. निवडणूक आयोगाच्या आकडेवारीनुसार, विधानसभेच्या 243 जागांपैकी एनडीएचे घटक पक्ष 200 हून अधिक जागांवर आघाडीवर आहेत आणि यात जनता दल युनायटेड (जेडीयू) 78 जागांवर पुढे आहे. या अभूतपूर्व कामगिरीमुळे नीतीश कुमार पुन्हा एकदा बिहारच्या मुख्यमंत्रीपदाची शपथ घेण्याची दाट शक्यता आहे.
जाती-धर्माच्या गणितात गुंतागुंतीच्या असणाऱ्या बिहारमध्ये, नितीशकुमार यांच्यासारखा अल्पसंख्याक जातीतून आलेला नेता इतका प्रदीर्घ काळ सर्वमान्य नेता म्हणून कसा टिकला? यामागे त्यांचे करिष्माई नेतृत्व आणि 6 प्रमुख कारणे आहेत, ज्यामुळे त्यांना सत्तेतून खाली खेचणे विरोधकांना शक्य झाले नाही.
जातीय राजकारणात करिश्मा
बिहार म्हणजे जाती आधारित राजकारणाचे मुख्य केंद्र. या राज्यात नितीशकुमार ज्या जातीतून येतात, तिची लोकसंख्या केवळ 2 टक्क्यांहून कमी आहे. तरीही ते एनडीए किंवा महागठबंधन असो, बिहारचे सर्वमान्य नेते राहिले आहेत. या निवडणुकीत त्यांच्या जेडीयू पक्षाने उत्कृष्ट कामगिरी करून दाखवली आहे, जी 2020 च्या निवडणुकीत अपेक्षेनुसार नव्हती. बिहारचे राजकारण जाणणाऱ्या अनेक अभ्यासकांचे हे मत आहे की नीतीश कुमार यांच्याशिवाय आजच्या बिहारच्या राजकारणाची कल्पना करणे केवळ अतिशयोक्ती ठरेल.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली भाजप (भारतीय जनता पक्ष) राज्यात आपला प्रभाव वाढवत असतानाही, नितीशकुमार त्यांचे आरोग्य आणि राजकीय भविष्य याबद्दलच्या सर्व चर्चांना बाजूला सारत खंबीरपणे उभे आहेत. बिहारच्या डबल इंजिन सरकारमध्ये भाजप हे शक्तिशाली आणि नवीन 'वंदे भारत' इंजिन असले तरी, नितीशकुमार यांच्या नेतृत्वाखालील जेडीयूचे 'बिहार संपर्क क्रांती' इंजिनच या राजकीय गाडीला यशस्वीरित्या निश्चित स्थळापर्यंत घेऊन जात आहे.
( नक्की वाचा : Bihar Assembly Election Results 2025: 'महागठबंधनचा पराभव का झाला?' मुस्लीम नेत्यानं सांगितलं कारण )
नवा विक्रम करणार?
नीतीश कुमार हे लवकरच 10 व्यांदा मुख्यमंत्रीपदाची शपथ घेण्याची शक्यता आहे, जो स्वतःमध्ये एक विक्रम ठरू शकतो. 1970 च्या दशकात सुरू झालेल्या समाजवादी आंदोलनातून उदयास आलेल्या नेत्यांमध्ये आज केवळ नितीशकुमार हेच असे नेते आहेत ज्यांनी आपली लोकप्रियता आणि राजकीय उपयुक्तता टिकवून ठेवली आहे आणि ते सत्तेवर काबीज आहेत. इतर अनेक समकालीन नेत्यांना चुकीच्या निर्णयामुळे किंवा कुटुंबवादी राजकारणामुळे पिछेहाट सहन करावी लागली आहे.
नितीश कुमार यांच्या यशाची 6 कारणे
या विधानसभा निवडणुकीत नितीशकुमार यांच्या यशात खालील 6 प्रमुख बाबींनी मोलाची भूमिका बजावली:
स्वच्छ प्रतिमा: सार्वजनिक जीवनात दशके घालवूनही नितीशकुमार यांची प्रतिमा अगदी स्वच्छ राहिली आहे. त्यांच्यावर व्यक्तिगत भ्रष्टाचाराचा कोणताही गंभीर आरोप नाही, ज्यामुळे त्यांची 'सुशासन बाबू' ही ओळख कायम राहिली आहे.
घराणेशाहीपासून लांब: नितीशकुमार यांनी त्यांच्या कुटुंबातील एकाही व्यक्तीला राजकारणात पुढे आणले नाही. त्यांच्या या धोरणामुळे, त्यांना राष्ट्रीय जनता दल (आरजेडी) च्या पारिवारिक राजकारणावर टीका करण्याचा नैतिक आधार मिळतो.
(नक्की वाचा : Bihar Election Results 2025: अमित शाह यांचा 3 दिवसांचा 'तो' प्लॅन, ज्यामुळे NDA नं मिळवलं ऐतिहासिक यश )
'सुशासन बाबू'ची ओळख: गेल्या दोन दशकांत नितीशकुमार सरकारने केलेले काम प्रत्यक्ष जमिनीवर दिसले आहे. रस्त्यांचे जाळे सुधारले आहे, गावागावांत वीज पोहोचली आहे आणि लोकांना सरकारी योजनांचा लाभ मिळत आहे. यामुळे बिहारमध्ये सकारात्मक बदल झाले आहेत, अशी सामान्य धारणा निर्माण झाली आहे.
महिला मतदारांमध्ये जबरदस्त लोकप्रियता: नितीशकुमार यांची लोकप्रियता महिला मतदारांमध्ये खूप व्यापक आहे. शालेय विद्यार्थिनींना मोफत सायकल पुरवणे, महिलांसाठी घराबाहेर पडण्यास सुरक्षित वातावरण निर्माण करणे आणि थेट त्यांच्या खात्यात पैसे जमा करणे, यासारख्या योजनांमुळे त्यांना सर्व जाती-धर्माच्या महिलांचे एकमुखी मतदान मिळाले. त्यांनी लागू केलेली दारूबंदी या निर्णयाचे आर्थिक दुष्परिणाम झाले असले तरी, गरीब महिलांसाठी तो एक वरदान ठरला. यामुळे त्यांच्या कुटुंबाचे काही पैसे वाचले आणि त्यांना घरगुती हिंसेला कमी सामोरे जावे लागले.
समावेशक आणि चतुर राजकारण: विविध जाती आणि समुदायांच्या नेत्यांना प्रोत्साहन देणे आणि त्यांना आवश्यकतेनुसार समायोजित करणे, तसेच गरज पडल्यास त्यांचा राजकीय कद लहान करण्याची त्यांची चतुर राजकीय रणनीती नेहमीच यशस्वी ठरली आहे.
व्यावहारिक राजकारण: राजकारणाकडे बघण्याचा नितीशकुमार यांचा अतिशय व्यावहारिक वैचारिक दृष्टिकोन आहे. यामुळे जेडीयू एक असा पक्ष बनला आहे, जो समाजातील प्रत्येक गटाचे मत मिळवू शकतो. यासाठी त्यांनी परस्पर विरोधाभासी पाऊले उचलण्यास किंवा धोरणे स्वीकारण्यास कधीही माघार घेतली नाही. भाजपच्या हिंदुत्ववादाला त्यांनी समर्थन दिले, तर सरकारी नोकऱ्यांमध्ये लॅटरल एंट्रीला विरोधही केला. हे दर्शवते की ते वास्तववादाला सर्वात महत्त्वाची विचारधारा मानून त्यानुसार आपली पाऊले उचलतात.
या राजकीय मॉडेलसह नीतीश कुमार आणखी किती पुढे जातात आणि त्यांचे हे मॉडेल इतर राज्यांमध्येही यशस्वी होते का, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.
डिस्क्लेमर: डॉ. पवन चौरसिया हे इंडिया फाउंडेशनमध्ये रिसर्च फेलो म्हणून कार्यरत आहेत. ते आंतरराष्ट्रीय मुत्सद्देगिरी आणि राजकारण यावर नियमितपणे लेखन करतात. या लेखात व्यक्त केलेले विचार हे लेखकाचे पूर्णपणे वैयक्तिक आहेत. एनडीटीव्ही (NDTV) या मतांशी सहमत असेल किंवा असहमत असेल असे बंधनकारक नाही.
Track Latest News Live on Marathi.NDTV.com and get news updates from India and around the world
